top of page
Tìm kiếm

CÂU CHUYỆN VỀ MÔ HÌNH LÀM ĐẦY CỦA CỎ - SÁNG KIẾN HỖ TRỢ SINH KẾ CHO NHỮNG NÔNG HỘ NHỎ

TỪ MỘT GIỎ RAU THEO MÙA ĐẾN MÔ HÌNH LÀM ĐẦY (REFILLABLE) GẮN KẾT CỘNG ĐỒNG

ree

Ngày 22/11/2025 vừa qua, buổi chia sẻ Vcil Members’ Talks #3: “Câu chuyện về mô hình làm đầy (refill) của Cỏ - một sáng kiến hỗ trợ sinh kế cho những nông hộ nhỏ” đã diễn ra trong không khí gần gũi, xoay quanh câu chuyện về chị Võ Phi Yến, người sáng lập Nhà Cỏ - một mô hình thực hành lối sống ăn lành, ở bền và sống xanh, bắt đầu từ thực phẩm và lan tỏa sang cách tiêu dùng, cách ở và cách hòa mình với cộng đồng địa phương.


Từ những chiêm nghiệm, chị Yến đã dẫn dắt người tham dự đi qua những trải nghiệm từ các chuyến đi cứu trợ vùng bão lũ, những câu hỏi về an toàn thực phẩm và sức khỏe con người, đến hành trình xây dựng Nhà Cỏ như một không gian thử nghiệm cho lối sống vừa đủ, tôn trọng tự nhiên và nuôi dưỡng niềm tin giữa người với người.


Buổi trò chuyện không chỉ dừng lại ở việc giới thiệu một mô hình tiêu dùng hay canh tác nông nghiệp nhỏ, mà còn mở ra nhiều suy tư sâu sắc về những nhu cầu căn bản của con người trong bối cảnh biến đổi khí hậu, về mối quan hệ giữa người nông dân với người tiêu dùng và vùng đất, và về cách mỗi cá nhân có thể thực hành sự bền vững từ những lựa chọn rất giản dị trong đời sống hằng ngày.


ree

NHỮNG TRĂN TRỞ ĐẦU TIÊN VỀ ĐIỀU GÌ LÀ QUAN TRỌNG


Chị Yến kể, ngày trước chị cũng từng ‘lăn lộn’ với nhịp sống văn phòng lặp đi lặp lại nơi thành phố hối hả giữa chốn thị thành Sài Gòn. Mọi thứ chỉ thực sự chậm lại khi mẹ chị đổ bệnh. Trong quá trình điều trị, bác sĩ cho rằng một trong những nguyên nhân có thể đến từ việc cơ thể tích tụ độc tố trong thời gian dài, từ môi trường sống hoặc từ chính thực phẩm hằng ngày.


Mẹ chị là một người nông dân thuần thành, lớn lên và gắn bó với nghề nông kể từ khi còn nhỏ. Biến cố này khiến chị đặt ra một câu hỏi lớn: vì sao những người làm ra thực phẩm lại là những người mang nhiều bệnh tật nhất? Lẽ ra thực phẩm phải là thứ nuôi dưỡng sự sống, mang lại sức khỏe và niềm vui; cho cả người tiêu dùng và người làm ra nó chứ! Nhưng thực tế, toàn bộ tiến trình nông nghiệp hiện nay lại tạo ra nhiều sự phá huỷ về tự nhiên, sinh thái, gây tác động tiêu cực cho người trồng và cho cả người ăn.


Chị nhớ lại thời gian đi cứu trợ vùng bão lũ. Khi mang gạo, đậu rang và chăn mền đến cho bà con, chị Yến và các bạn lại được “cứu trợ ngược” bằng thịt heo. Không phải vì quá dư dả, mà bởi khi đó, người dân không có điện, nước, nên không thể nấu nướng, cũng không thể tiếp tục nuôi heo, nên đành chia nhau thịt heo cho các bạn cứu trợ đem về.

Trong những thời khắc như vậy, tiền bạc gần như mất đi ý nghĩa. Chị chia sẻ, một người bạn Thái Lan từng nói rằng: “Thái Lan sẵn sàng là nơi trú ẩn của bạn bè quốc tế khi có thiên tai.” Câu nói ấy, cùng với hình ảnh quần áo cứu trợ bị bỏ chất đống vì dính bùn không thể giặt, còn người dân chỉ cần bất cứ thứ gì khô ráo để mặc đã khiến chị trăn trở về những câu hỏi rất căn bản: ngủ ở đâu? mặc gì? ăn gì?


Những trăn trở ấy âm thầm nhen nhóm và lớn dần trong chị. Sau đó, chị Yến quyết định rời khỏi nhịp sống quen thuộc, xin làm tình nguyện tại một nông trại hữu cơ ở ngoại ô Sài Gòn để đi tìm câu trả lời từ gốc rễ. Từ đó, chị Yến mở một cửa hàng nhỏ trong thành phố với mong muốn trở thành đầu ra cho những nông hộ không sử dụng hóa chất, kết nối người trồng với người ăn.


HÀNH TRÌNH PHÁT TRIỂN “NHÀ CỎ” VỚI TRIẾT LÝ “ĂN LÀNH - Ở BỀN - SỐNG XANH”

ree

Trong cuốn Totto-chan bên cửa sổ có một đoạn: “đã đến giờ ‘một ít ở biển, một ít ở núi’ rồi, chưa bao giờ Totto-chan nôn nóng trông đến giờ ăn trưa đến thế…”, và chính đoạn này đã chạm đến chị. Chị nghĩ thực phẩm không chỉ là thứ để lấp đầy cái bụng, mà là thứ để nuôi dưỡng. Thực phẩm cần nuôi dưỡng người trồng, nuôi dưỡng người ăn, thì mối quan hệ giữa con người và thức ăn mới thực sự hợp lý và lành mạnh

Tinh thần này được chị Yến cụ thể hóa ở Nhà Cỏ qua thực hành “ăn lành - ở bền - sống xanh”:

  • Ăn lành: lựa chọn thực phẩm được trồng trên đất không hóa chất, đủ nắng, đủ thời gian sinh trưởng, được chăm sóc tỉ mỉ và cẩn trọng bởi những người nông dân tôn trọng đất đai và sự sống. Các giỏ rau của Nhà Cỏ vì vậy luôn theo mùa và đa dạng: có sản vật từ biển, từ núi, từ đồng bằng; có cây leo giàn, cây thân gỗ, cây ngắn ngày; đồng thời đưa vào cả những loại rau dại bản địa như lạc tiên, bình bát, tầm bóp hay rau rừng.Người mua không lựa chọn từng loại rau, mà nhận giỏ rau theo những gì khu vườn đang có. Cách làm này giúp duy trì đa dạng sinh học trong canh tác, hạn chế độc canh và khuyến khích người tiêu dùng thích nghi với nhịp điệu tự nhiên.

  • Ở bền: thực hành gắn liền với đời sống hằng ngày như tiêu dùng vừa đủ, ưu tiên tái sử dụng và kéo dài vòng đời của đồ vật. Nhà Cỏ khuyến khích mang theo bao bì cá nhân khi mua sắm, đồng thời tổ chức các hoạt động sửa đồ cũ, nhuộm vải tự nhiên, tái chế để hạn chế phát sinh rác thải.

  • Sống xanh: là thái độ sống tôn trọng và nương tựa vào thiên nhiên, sống thuận theo các quy luật tự nhiên thay vì cố gắng kiểm soát tự nhiên. Theo chị Yến, sống xanh không đòi hỏi sự hoàn hảo, mà bắt đầu từ những lựa chọn nhỏ, thực tế và phù hợp với điều kiện của mỗi người.


Nhà Cỏ không chỉ là nơi bán thực phẩm, mà là một không gian thực hành lối sống tiết kiệm và tôn trọng vật chất. Những phần không bán được, sẽ được sử dụng một cách sáng tạo; như lá củ cải, chị Yến được dùng làm thành kim chi; hoa trong vườn, hoa cà rốt, hoa hồi được dùng làm gia vị. Gần như không có thứ gì bị bỏ đi một cách vô nghĩa ở Nhà Cỏ.


Bên cạnh đó, Nhà Cỏ cũng tổ chức các Phiên chợ theo mùa (Xuân – Hạ – Thu – Cuối năm), với mong muốn tạo không gian để người tiêu dùng gặp trực tiếp, kết nối với người sản xuất, lắng nghe câu chuyện phía sau mỗi sản phẩm. Một thực hành đặc trưng của những phiên chợ này đó là mọi người chủ động mang theo túi vải, chai lọ, hộp đựng để hạn chế rác thải phát sinh. Không gian Nhà Cỏ là nơi khách hàng mang chai lọ đến để đong đầy nước rửa chén, nước giặt, gia vị, thậm chí cả muối biển truyền thống.


ree

Có những thời điểm chị Yến đi vắng, cửa hàng vẫn để cửa để rộng mở đón khách. Khách tự vào, tự cân, tự tính tiền và chuyển khoản. Chị Yến còn tổ chức workshop cộng đồng, từ nhuộm vải tự nhiên, sửa quần áo cũ đến tái chế sổ tay, tất cả nhằm khuyến khích mọi người sống chậm lại và trân trọng đồ vật hơn. Đây là một cách vận hành dựa trên sự tin tưởng, thay vì sự kiểm soát. Điều thú vị là, càng tin tưởng mọi người, mọi người lại càng thể hiện sự minh bạch; khi họ còn chủ động chụp hình gửi biên lai thanh toán tới chị, ngay cả khi Nhà Cỏ không yêu cầu điều đó.


CÂU CHUYỆN VỀ VƯỜN VÌ CẦN PHẢI VỀ, KHÔNG PHẢI BỎ PHỐ VỀ QUÊ


Sau 5 năm ở Sài Gòn, chị Yến quyết định về Phú Yên, nhưng đây không phải là “bỏ phố về quê”, mà là một bước tiếp nối tự nhiên. Chị Yến biết ơn thành phố và những kết nối đã có, nhưng muốn chuyển từ vai trò người bán sang người trồng, để thực hành trọn vẹn niềm vui với đất


Khi về vườn, chị Yến không tách mình khỏi cộng đồng địa phương, mà chủ động học cách hòa nhập vào đời sống sẵn có. Ở đây, có cô chú vẫn sử dụng phân thuốc hóa học trong canh tác, nhưng chị Yến vẫn chọn quan sát và học hỏi từ họ, học tình yêu dành cho đất đai, sự am hiểu sâu sắc về cây trồng, thời tiết và nhịp mùa. Chị tin rằng việc chấp nhận sự khác biệt trong cách làm là bước đầu để cùng hợp tác và xây dựng niềm tin, hoà mình vào mảnh đất Phú Yên chị lựa chọn.


ree

Một trong những câu chuyện tiêu biểu mà chị Yến kể là về vườn mắc-ca 14 năm tuổi tại địa phương. Khi khu vườn này đứng trước nguy cơ bị chặt bỏ để chuyển sang trồng sắn, chị đã thuê lại trong ba năm với mức chi phí tương đương thu nhập trồng sắn, nhằm giữ lại những cây đã gắn bó lâu năm với mảnh đất. Chị thay đổi cách thu hoạch, chỉ nhặt những hạt rụng chín tự nhiên thay vì hái đồng loạt, đồng thời điều chỉnh cách chế biến để gia tăng giá trị sản phẩm. Qua đó, chị hy vọng có thể chứng minh rằng một hướng canh tác bền vững vẫn có thể mang lại hiệu quả kinh tế cho người chủ đất.


Bên cạnh đó, chị Yến cũng chia sẻ về việc mở “Bếp trong làng” như một cách tiếp cận khác với du lịch và ẩm thực địa phương. Thay vì phục vụ những món ăn được điều chỉnh để chiều theo khẩu vị du khách, chị tạo điều kiện để du khách được thưởng thức những món ăn nguyên bản do chính các cô chú trong làng nấu. Với chị, đây là cách tôn trọng và gìn giữ tri thức ẩm thực bản địa, đồng thời giúp những giá trị quen thuộc trong đời sống thường ngày được nhìn nhận và trân trọng hơn.


THÁCH THỨC TRÊN HÀNH TRÌNH LÀM NÔNG


Làm nông không phải là một hành trình lãng mạn. Thời tiết ngày càng trở nên cực đoan và khó đoán, với những cơn bão có thể làm gãy đổ một nửa vườn mắc-ca, hay những trận sạt lở cuốn trôi phần lớn diện tích đồi keo. Những tổn thất này là thực tế mà người làm nông buộc phải đối diện.


ree

Tuy vậy, từ quá trình quan sát và trải nghiệm, chị Yến nhận thấy các khu vườn được trồng đa dạng, có nhiều tầng tán và hệ rễ đan xen thường chịu thiệt hại ít hơn so với những khu vực trồng độc canh. Từ đó, chị rút ra rằng bài học lớn nhất mà thiên nhiên mang lại chính là sự linh hoạt và khả năng thích nghi. Không tồn tại một công thức chung áp dụng cho mọi vùng đất; mỗi tiểu vùng khí hậu đòi hỏi con người phải lắng nghe, quan sát và tìm ra cách ứng xử phù hợp với điều kiện tự nhiên của chính nơi đó.


❓PHẦN HỎI ĐÁP VỚI CHỊ YẾN:


  1. Mọi người muốn hỗ trợ Nhà Cỏ và mua sản phẩm thì làm thế nào?


Hiện tại chị Yến vẫn là kênh giới thiệu các nhà cung cấp tin tưởng (như Xưởng Ông Thắng, Bèo Tấm). Mọi người có thể đặt các loại bột ngũ cốc, bánh mứt theo mùa, đệm cỏ bàng, nhang nụ.... Đặc thù hàng ở Cỏ là “mùa nào thức nấy”. Ví dụ, mỗi năm chỉ có một mùa mắc-ca hay một mùa nấm mèo. Ngoài ra, mọi người có thể đến trải nghiệm các hoạt động tại vườn như làm bánh cùng các cô trong làng hoặc đi dạo chơi tìm hiểu văn hóa địa phương


  1. Hành trình về vườn của người không có nền tảng làm nông có khó khăn như thế nào?


Chị Yến chia sẻ, làm nông là quá trình quan sát, học tập và để thiên nhiên chỉnh sửa cả bên ngoài lẫn bên trong mình, nên lời khuyên là hãy thử trước, đừng vội mua đất. Hãy thử sống ở nơi đó vào thời điểm thời tiết khắc nghiệt nhất (mùa mưa bão, gió lạnh) chứ không chỉ mùa đẹp. Hãy xem mình như một “con men” (men vi sinh) cấy vào môi trường đó xem có phù hợp và phát triển được không. Thay vì tư duy tạo ra một cộng đồng biệt lập, hãy hòa nhập vào cộng đồng bản địa sẵn có. Cộng đồng đó đã tồn tại lâu đời, giàu kinh nghiệm và màu mỡ hơn nhiều so với việc mình tự cô lập


  1. Khi kết nối nông dân, làm sao biết họ làm hữu cơ thật hay vẫn dùng thuốc (dù họ bảo không)?


Chị Yến ưu tiên chọn những nguồn ở gần để có thể trực tiếp đến chơi, quan sát đất đai và cách họ tương tác với vườn. Thay vì hỏi “Có dùng thuốc không?”, chị sẽ hỏi: “Khi cây bị sâu bệnh này thì chú làm thế nào?”. Ví dụ, có chú trả lời rằng khi rau bị rầy, chú thà bỏ cả luống đó chứ không phun thuốc vì sợ ảnh hưởng đến hàng xóm và khách hàng. Những câu chuyện và quan sát thực tế đó giúp chị xây dựng niềm tin.


  1. Làm sao để hòa nhập khi mình về một nơi xa lạ và làm khác họ (không dùng hóa chất) ?


Chị Yến chia sẻ chìa khóa là sự tò mò và tôn trọng. Thay vì phán xét, chị chủ động hỏi chuyện các cô chú về cách làm xưa, hạt giống và đời sống làng, từ đó tạo sự kết nối tự nhiên; hoặc tham gia sinh hoạt như người trong làng: vần công, ăn cơm chung, sống cùng nhịp sống địa phương. Những trải nghiệm học hỏi từ nơi khác được chia sẻ lại một cách cởi mở, giúp bà con tự nhìn thấy và thay đổi dần cách làm. Với việc hàng xóm vẫn dùng phân thuốc hóa học, chị chọn chấp nhận sự khác biệt vì đó là sinh kế của họ; khi mình không phán xét, sự tôn trọng sẽ đến từ hai phía.


  1. Tại sao chị Yến chọn Phú Yên?

Là đất chọn mình. Cỏ từng định mua đất chỗ khác nhưng không thành. Khi đến xóm này chơi, thấy sự tiếp nối của các thế hệ (người đi trước đến khai phá 50 năm trước), mình nhìn thấy được hình ảnh của mình trong bức tranh đó. Cảm giác thuộc về nơi này rất tự nhiên


  1. Lời khuyên cho người làm vườn trước thiên tai, bão lũ?

ree

Trước câu hỏi về lời khuyên cho người làm vườn khi đối mặt với thiên tai, bão lũ, chú Tư (người tham gia) nhấn mạnh 3 yếu tố cốt lõi: (1) cần có kiến thức nền tảng vững về kỹ thuật canh tác; (2) đa dạng hóa cây trồng theo hướng đa tầng, đa tán, xen canh cây ngắn ngày và dài ngày để giảm rủi ro khi xảy ra thiệt hại; (3) đồng thời chủ động theo dõi dự báo thời tiết, nắm bắt các hiện tượng như El Niño hay La Niña để kịp thời điều chỉnh, chẳng hạn tỉa cành trước mùa bão.


Chị Yến chia sẻ từ quan sát thực tế sau bão: các vườn keo trồng độc canh thường bị gãy đổ gần như hoàn toàn và gây sạt lở đất nghiêm trọng, trong khi những khu vườn có đa dạng sinh học, nhiều tầng cây và hệ rễ đan xen lại chịu thiệt hại ít hơn rõ rệt.


  1. Nhà quản lý có ủng hộ hay nghi ngờ khi mình làm những hoạt động cộng đồng không?


Chị Yến chọn cách chủ động tiếp cận thay vì chờ được chấp nhận. Chị mời công an khu vực, trưởng thôn đến nhà uống trà, trao đổi cởi mở và minh bạch về những việc mình đang làm. Thay vì khẳng định quan điểm, chị chủ động hỏi xin sự hướng dẫn để đảm bảo các hoạt động phù hợp với định hướng của địa phương. Đồng thời, chị Yến tham gia đóng góp thiết thực cho cộng đồng, như tổ chức các buổi hướng dẫn phân loại rác. Khi được hiểu rõ, sự nghi ngờ dần chuyển thành ủng hộ, thậm chí trở thành một “vòng tròn bảo vệ”. Với chị, về vườn là thêm bạn, bớt thù.


Bức tranh về vườn không chỉ có màu hồng, nó có cả màu xám, màu đen của bão lũ, của những lúc bất lực ngồi trong nhà cầu nguyện khi gió giật. Nhưng c Yến nhấn mạnh điều quan trọng là giữ được tinh thần hồn nhiên, chấp nhận và tìm thấy niềm vui trong đó.


☎️THÔNG TIN KẾT NỐI

Vcil Members’ Talks là chuỗi sự kiện hàng tháng mở cho công chúng, nơi những câu chuyện, sáng kiến và mô hình tái tạo từ hệ sinh thái từ hội viên cộng đồng Vcil được lan tỏa. Vcil Members’ Talks không chỉ là nơi để lắng nghe, mà còn là không gian để cùng học hỏi, mở rộng mạng lưới, và nuôi dưỡng tinh thần hợp tác vì một tương lai tái tạo.


Bên cạnh đó, bạn có thể ghé tại facebook Cỏ để biết thêm thông tin chi tiết về các sản phẩm của Nhà Cỏ (https://www.facebook.com/co.eco.home).


Bạn có thể xem lại phần chia sẻ của chị Yến tại đây:


☎️ THÔNG TIN VỀ VCIL MEMBERS’ TALKS #4 THÁNG 12


ree

Tháng 12 này, Vcil Members’ Talks sẽ quay trở lại với sự tham dự của một thành viên khác thuộc Cộng đồng Vcil: Cô Hyun-Sook Kim (Loto) đến từ Hàn Quốc.


Cô Hyun-Sook Kim (Loto) là một “triết gia vị giác” (taste philosopher) và là chuyên gia phát triển các chương trình giáo dục ẩm thực, có kinh nghiệm làm việc lâu năm tại Nhật Bản và Hàn Quốc. Hơn một thập kỷ qua, cô đã nghiên cứu sâu về vai trò của vị giác, thực phẩm và trải nghiệm thông qua giác quan trong giáo dục.


Cô Loto cũng là tác giả sách về Gastronomy (Ẩm thực học) và là team coach tại trường đại học thay thế Mondragon Team Academy (MTA) ở Seoul. MTA là mô hình giáo dục tập trung vào teampreneurship và learning-by-creating, nơi sinh viên học về khởi nghiệp bằng cách khởi tạo và vận hành doanh nghiệp trong chính quá trình học tập


NỘI DUNG BUỔI CHIA SẺ

Buổi chia sẻ sẽ xoay quanh các nội dung chính (dự kiến):

1. Khởi nguồn và ý nghĩa của giáo dục vị giác và ẩm thực 2. Ẩm thực như một công cụ giáo dục toàn diện trong bối cảnh đương đại 3. Hệ thống thực phẩm và vai trò của người học trong thời đại đa khủng hoảng 4. Những thực hành, trải nghiệm và câu chuyện của cô Loto tại Nhật Bản, Hàn Quốc và MTA 5. Q&A – tương tác, trao đổi và mở rộng góc nhìn cùng diễn giả


Ngoài ra nội dung buổi gặp mặt cũng có thể được thay đổi theo những câu hỏi được đặt ra trong đơn đăng ký.


Nếu quan tâm đến các mô hình sản xuất bền vững/ tái tạo, hoặc kết nối với những cá nhân, tổ chức, cộng đồng đang kiến tạo nên một xã hội phúc lạc và tái tạo, Vcil Community mời bạn tìm hiểu và tham gia Thành viên Vcil Community Membership để có cơ hội cùng sinh hoạt, học tập, làm việc, hợp tác cùng các thành viên có cùng giá trị.


 
 
 

Bình luận

bottom of page