TÁI HÌNH DUNG GIÁO DỤC CÙNG MANISH JAIN: TỪ HARVARD, WORLD BANK ĐẾN ĐẠI HỌC NGƯỜI BÀ, 30/08 - 03/09/2024 | Triêm Tây, Hội An

TỔNG QUAN CHƯƠNG TRÌNH

Chương trình 5 ngày “Tái hình dung giáo dục cùng Manish Jain” đã kết thúc, mở ra một không gian để những cá nhân quan tâm và làm việc trong lĩnh vực giáo dục suy ngẫm lại về hệ thống giáo dục hiện tại, tham khảo các mô mình và sáng kiến giáo dục thay thế trên thế giới, từ đó có thể tự thiết kế cho mình một chương trình học tập cho bản thân hoặc khởi xướng những dự án giáo dục của riêng mình. Với hơn 30 người tham dự đến từ nhiều lĩnh vực khác nhau từ nông dân, giảng viên đại học, sinh viên, những người đang trải qua gap-year, unschoolers, nhân viên văn phòng, điều phối viên dự án, và nữ tu sĩ công giáo, chương trình đã tạo nên một không gian học tập đa dạng và phong phú trong suốt thời gian 5 ngày workshop diễn ra.

Chương trình được thiết kế linh hoạt, thay đổi dựa trên nhu cầu của người học. Các hoạt động bao gồm thảo luận, trò chơi, chiếu phim, thực hành nghi lễ truyền thông, tương tác với người dân địa phương, và các chuyến đi thực tế để tìm hiểu về các mô hình cộng đồng. Những trải nghiệm này giúp người tham gia “xóa học” (unlearn) các ý tưởng truyền thống về giáo dục và “học lại” (relearn) cách chúng ta học tập, sống và suy nghĩ. Sự học, như được nhấn mạnh trong suốt chương trình, không bị giới hạn trong không gian chật hẹp của bốn bức tường lớp học, mà diễn ra ở mọi nơi, mọi lúc, gắn liền với nhu cầu cá nhân, và giáo dục không thể tách rời khỏi kinh tế, văn hóa, xã hội và tự nhiên.

NHỮNG CHỦ ĐỀ CHÍNH

1. Lịch sử giáo dục và mối liên hệ giữa giáo dục, kinh tế, xã hội

Bác Manish Jain, với kinh nghiệm làm việc từ các thể chế từ Harvard, UNESCO, UNDP cho đến Ngân Hàng Thế Giới, cũng như là người tiên phong trong phong trào tái hình dung giáo dục, đã cung cấp một bức tranh toàn cảnh về cách hệ thống kinh tế, giáo dục và xã hội vận hành, và làm sáng tỏ nguồn gốc của các vấn đề trong giáo dục hiện đại. Một nhận định đáng chú ý là:

"Hệ thống giáo dục không có vấn đề gì hết, nó đang vận hành rất tốt, vì nó đang hoạt động như cách nó được thiết kế ban đầu" — Manish Jain

Nhận định này mở ra các cuộc thảo luận về cách mà di sản thực dân vẫn tiếp tục định hình giáo dục tại các nước từng là thuộc địa, bao gồm Việt Nam. Dù đã giành được độc lập, nhiều quốc gia vẫn giữ lại hệ thống giáo dục, pháp luật, và quản lý của thực dân, khiến họ vẫn bị kiểm soát gián tiếp. Bác Manish Jain đã trích dẫn lời cảnh báo của Gandhi về việc giữ lại hệ thống thực dân:

"Chúng ta đã đánh đuổi thực dân, nhưng vẫn giữ lại hệ thống giáo dục, pháp luật, y tế, và công nghệ của chúng. Gandhi cho rằng chúng ta cần loại bỏ hệ thống này, nếu không thực dân sẽ tiếp tục điều khiển chúng ta từ xa."

2. Từ tái hình dung giáo dục đến dịch chuyển hệ hình

Câu chuyện tái hình dung giáo dục, do đó, dần dần mở rộng ra nhiều hơn, khi giáo dục và việc học có liên hệ mật thiết với cách chúng ta làm kinh tế, cách sống, xây dựng mối quan hệ, cách chúng ta xây dựng cộng đồng, cho đến cách chúng ta nhìn nhận bản thân mình và cách chúng ta nhìn nhận mối tương quan giữa con người và tự nhiên, thậm chí cho tới cách chúng ta ăn uống và thiết kế cuộc sống hằng ngày. Thậm chí chúng ta cần nhìn nhận lại bản chất của các công việc chúng ta là gì, liệu các công việc chúng ta mang tính phá hủy (deadlihood) hay mang tính tái tạo (alivelihood)?

Vì giáo dục là cuộc sống và không thể tách rời các nhân tố văn hóa, kinh tế, lịch sử, tự nhiên, do đó tái hình dung giáo dục phải đi kèm với hiểu biết về một bức tranh tổng thể, để có thể tái hình dung giáo dục một cách có hệ thống và bền vững.

Tái hình dung giáo dục do đó cũng đòi hỏi sự dịch chuyển về hệ hình, từ hệ thống giáo dục nhà máy sang hệ hình bản địa. Từ việc xem rằng cho người chỉ là nhân lực (human resource), là sản phẩm, là người tiêu dùng, chúng ta cần dịch chuyển sang niềm tin rằng con người sinh ra với một mục đích thiêng liêng của riêng họ. Từ việc học chỉ chú trọng vào bộ não, xoay quanh việc ghi nhớ kiến thức, chúng ta cần dịch chuyển sang một cách tiếp cận toàn diện với 4 chữ H (Head, heart, hands and home). Từ việc thúc đẩy động lực bên ngoài (external motivation) thông qua cơ chế thưởng phạt, hay "cây gậy và củ cà rốt", để thúc đẩy người học, chúng ta cần khơi gợi và nuôi dưỡng động lực tự thân nơi mỗi người học, mà ở đó người học là người tự chủ trong hành trình khám phá và mở rộng sự học của bản thân. Từ việc xem giáo viên là nguồn học tập duy nhất, chúng ta cần mở rộng hơn về khái niệm "người thầy" của mình: bất cứ ai hay điều gì cũng có thể là thầy, từ những đứa trẻ, người nông dân, thợ sửa xe, người bán hàng rong, cho đến những cái cây, dòng sông, ngọn núi... tất cả đều có thể là người thầy để chúng ta học hỏi. Điều quan trọng khác nữa, đó là việc học phải gắn liền với một bối cảnh văn hóa, cộng đồng nhất định. Do đó, việc học diễn ra liên tục và ở nhiều nơi khác nhau, từ việc chăm sóc người bà đang ốm, đến tham dự đám tang người thân, hay đơn giản chỉ là học cách nấu một bữa ăn lành mạnh... Thông qua bằng cách kết nối nhiều hơn với cuộc sống và học từ cuộc sống, kết nối tự nhiên và có sự tham gia liên thế hệ, mỗi người sẽ hiểu được bức tranh rộng lớn về bản thân và về thế giới và về cuộc sống.

Giá trị cốt lõi trong hệ thống giáo dục cũng cần phải thay đổi, từ niềm tin về sự khan hiếm và sự cạnh tranh, giáo dục cần đặt trên nền tảng của sự hiểu biết về bản thân, về sự hợp tác, về sự giàu có, dồi dào để có thể chia sẻ, trao tặng những tài năng và nguồn lực mỗi người; đồng thời đặt trong mối liên hệ mật thiết với cộng đồng và tự nhiên.

3. Từ Dòng Chính Sang Đa Dòng

Đi cùng với chủ nghĩa thực dân, là sự độc canh về suy nghĩ, niềm tin, lối sống, cách làm; rất ít những lựa chọn khác được gợi ý trong xã hội dòng chính, nếu bản thân muốn lựa chọn những con đường thay thế. Đi cùng với sự độc canh đó là sự biến mất của sự đa dạng ngôn ngữ, thực hành văn hóa, tri thức bản địa, cách thức học tập, đa dạng sinh học... Tái hình dung giáo dục có nghĩa là chuyển từ hệ thống “dòng chính” (mainstream) sang một hệ thống đa dòng (manystreams), cho phép nhiều cách sống, học tập và làm việc khác nhau, dựa trên bản địa hóa và tính đa dạng cùng đồng thời tồn tại.

4. Hệ Thống Tri Thức Không Chính Thức và Địa Phương

Thông thường, chúng ta chỉ được tiếp cận với hệ thống giáo dục chính thống (formal knowledge system) từ các tổ chức và đại học chính quy; nhưng bên cạnh đó vẫn tồn tại những hệ thống tri thức không chính thức (information knowledge system) - đến từ những cộng đồng bản địa đã sống hàng ngàn đời với con sông, cánh rừng, đất đai như nông dân, ngư dân,... những người có tri thức sâu sắc và có những giải pháp riêng của mình cho các vấn đề mang tính vĩ mô. Tái hình dung giáo dục, vì vậy, cũng đồng nghĩa với việc tạo không gian để hai hệ thống trí thức này đối thoại, để có thể cả hai hệ thống cùng học hỏi và hợp tác với nhau, tạo ra những sáng kiến giáo dục toàn diện hơn.

HOẠT ĐỘNG VÀ TRẢI NGHIỆM

Từ những trải nghiệm, thực hành, chuyến field trip, và qua những trao đổi và chia sẻ trong suốt hành trình học tập, mỗi người tham gia có được những công cụ cần thiết để có thể tự thiết kế một chương trình học tập cho riêng mình, thậm chí thành lập một trường đại học với chi phí không đồng! Lúc đầu nhiều người không tin tưởng những ý tưởng này và chất vấn liệu có thực tế hay không, cho đến khi cả nhóm đến thăm làng Kim Bồng ở xã Cẩm Kim, Hội An, nơi người dân địa phương đang tự xây dựng một ngôi trường cộng đồng cho riêng mình thông qua những nguồn lực hữu hình và vô hình mà họ có ở địa phương. Những điều chia sẻ của bác Manish trong chương trình tưởng chừng chỉ tồn tại ở một nơi nào đó xa xôi hoặc khó thực hiện, nay lại hiện rõ mồn một và sống động cách nơi workshop diễn ra chỉ 15 phút đi xe đạp!

Được truyền cảm hứng từ Travellers university (Đại học xê dịch), Grandmother university (Đại học người bà), Riversity (Đại học dòng sông), Farmverisites (Đại học làm vườn), Jail University (Đại học trong tù), Deathversity (Đại học về cái chết)... những sáng kiến đại học thay thế mà bác Manish Jain khởi xường, chúng tôi cũng đã thử nghiệm (prototype) một trường đại học khác - Wedding university để cùng nhau tổ chức đám cưới cộng đồng dành cho hai người bạn trong chương trình; một đám cưới đơn giản nhưng vô cùng ấm áp, khi mỗi người một tay, giúp đóng góp để cùng tổ chức nên đám cưới này, một đám cưới không đồng; và cô dâu, chú rể chỉ cần dành thời gian cho chính mình, và kể cho mọi người nghe câu chuyện tình yêu của cả hai người. Qua đó, chúng tôi cũng tái hình dung cách một đám cưới được diễn ra như thế nào!

SAU CHƯƠNG TRÌNH

“Chúng ta sẽ làm gì sau chương trình này?” cũng là một câu hỏi được đặt ra và mỗi người tham gia cùng nhau và tự nhiên tìm kiếm cho mình câu trả lời. Tinh thần dấn thân và thử nghiệm, hướng đến hành động (action-oriented and prototyping) do đó không thể thiếu trong workshop. Vào hai ngày cuối cùng, mỗi người cũng dành thời gian để đưa ra bản mẫu những ý tưởng và dự án giáo dục của mình, đồng thời tận dụng trí tuệ tập thể để những được góp ý, phản biện giúp những ý tưởng đó trở nên thực tế hơn và tăng cường khả năng thực thi.

Cả nhóm cũng thống nhất sẽ gặp mặt hàng tháng để cập nhật, giúp đỡ lẫn nhau trong hành trình học tập tự thiết kế và hành trình tái hình dung giáo dục của mình.

Như chương trình đã thể hiện, giáo dục là cuộc sống—nó không thể tách rời văn hóa, kinh tế, lịch sử và thiên nhiên. Tái hình dung giáo dục có nghĩa là nhìn nó một cách toàn diện, dựa trên tinh thần hợp tác, sự phong phú, và sự hiểu biết sâu sắc về mối quan hệ giữa con người với chính mình, cộng đồng và thế giới tự nhiên.

“Chương trình không phải kết thúc vào ngày hôm nay, mà một cánh cửa mới được mở ra kể từ bây giờ”, bác Manish Jain chia sẻ trong lễ bế mạc, đánh dấu sự khởi đầu cho một hành trình mới trong việc tái hình dung giáo dục.

Tất nhiên, bài recap ngắn này không thể mô tả toàn bộ nội dung, tinh thần, tình cảm và những trải nghiệm quý giá được xây dựng, vun đắp trong thời gian chương trình diễn ra, mà nó chỉ là những mảnh ghép nhỏ trong chuỗi workshop 5 ngày này.

Vcil Community chân thành cảm ơn tất cả các thành viên đã tin tưởng và dấn thân vào hành trình này. Hẹn gặp lại tất cả mọi người, và hẹn gặp những người bạn khác cũng đang đi trên hành trình giáo dục riêng của mình vào một ngày không xa. Hi vọng trong hành trình tái hình dung giáo dục của mình, chúng ta sẽ lại gặp gỡ với nhau, để cùng chiêm nghiệm, dấn thân và cống hiến cho một xã hội hạnh phúc và tái tạo.

#vcilcommunity #GapYear #selfdirectedlearning #alternativeeducation  #sustainabledevelopment #AgriNature #mindfultravel #responsibletourism #southkorea #Ladakh #masstourism #alternativetourism #slowtravel #India #Thailand #newcivilization #socialchange #personalfinance #moneyiq #moneyeq #taichinh #taichinhcanhan